از غرب زدگی تا شرق زدگی- حسن بهگر

نگاه ما به غرب و شرق

این روزها افکار عمومی ایرانیان به شدت علیه چین و روسیه بسیج شده است. پرداختن به ریشه های این تنفر در این اوضاع آسان نیست چون به سرعت در معرض خوردن تهمت و افترا و برچسب روسوفیل و چینوفیل  قرار می گیرد. گرچه این تنفر توسط رسانه های غربی نیز برای ممانعت از نزدیک شدن ایران به روسیه و چین پمپاژ می شود امامقصر اصلی خود حکومت است که با سیاست ارتجاعی خود و مخالفت با مظاهر مدرنیته و دشمنی با فرهنگ و تمدن غرب بر این عداوت افزوده است.

 این در حالی است که حکومت با تحریم های چند ساله اقتصادی و انزوای سیاسی و افزون شدن تهدیدها ناچار است به سوی شرق برود و هنوز هم در صداقت این حرکت شک است و بی جهت نیست چینی ها نیز همواره گفته اند که چین برای جمهوری اسلامی انتخاب اول نیست.

بگذریم که این گرایش  را شرایط جدید جهانی و تغییر قدرت ها نیز دیکته می کند اما حکومت سرگردان و  واپس گرا با کشتن روزانه جوانان معترض و با این بضاعتی که از فقه و اسلام دارد می خواهد به جنگ تمدن غرب برود. غافل از آنکه همان چین و روسیه نیز با بهره جویی از تمدن غرب توانسته اند به رشد و ترقی دست یابند. در حقیقت این تمدن جهانشمول شده است و منحصر به یک منطقه مثلا آمریکا و اروپا نمی شود. این مشکل منحصر به ما نبوده در همه کشورها، به ویژه کشورهای کهنسال مانند هند، ژاپن  و چین هم از یکی دو قرن پیش مسئله ی همراهی با تمدن غرب یا مقابله با آن مطرح بوده و هرکدام راه خود را پیدا کرده اند . برای نمونه یک از اندیشمندان ژاپن تمدن غربی را همچون یک هدف برای ژاپنی ها طرح کرده است .*

قبل از انقلاب روابط حکومت با غرب بسیار خوب بود و ایرانیان آزادانه به کشورهای اروپایی و ایالات متحده سفر می کردند و هزاران مستشار آمریکایی در ایران زندگی می کردند ولی خاطره ی کودتای 28 مرداد و لایحه کاپیتولاسیون و غیره مردم را علیه سلطه گری آمریکا برمی انگیخت. برای همین هم وقتی کتاب غربزدگی آل احمد از چاپ در آمد مردم از آن استقبال کردند . مردم غربزدگی را مترادف با تسلط غرب و آمریکا می دیدند و حکومت هم بدون تأمین آزادی های سیاسی   چهار اسبه به سوی ظواهر مدرنیته می تاخت و از هرچیز که علیه غرب بود جلوگیری می کرد واین کتاب را طبق معمول، ممنوع اعلام کرد ولی کتاب در چاپخانه ای مخفی چاپ شد و توسط ملاها نیز مخفیانه توزیع می شد.

یادم میاید زمانی که  دبیرستان می رفتم  خبر آمد که این کتاب را می توان  از بازار تهیه کرد و نشانی  کتابخانه حاج آقا مصطفوی در بازار را دادند. حاج اقا مصطفوی کتاب های دینی قدیمی و حتا نسخه های خطی می فروخت و تنها کتاب مربوط مسایل روزش همین غربزدگی آل احمد بود. همدلی ملایان با این کتاب آشکار بود که ملایان غرب را اولین دشمن خود می دانستند . برای اینکه بدانیم این سنت تا چه حد در ایران قوی است اگر به سابقه ی تاریخی برگردیم ردی پای مخالفت ساسانیان متعصب زرتشتی با اشکانیان که از رومی ها تقلید می کردند تا مخالفت محمد غزالی با فرهنگ یونانی و حتا با فیلسوفان ایرانی از قبیل ابن سینا و فارابی که از فلسفه یونان بهره برده بودند می توان یافت. ملایان در قرن های گذشته تا به حال  با هر چه از غرب آمده اول دشمنی کرده اند و بعد پذیرفته اند. خاطره ی حرام شمردن دوش حمام ؛ سوار شدن به دوچرخه و گوش کردن رادیو و دیدن تلویزیون مربوط به سال های اخیراست و  از یاد نرفته است یعنی انصافاً حضرات همواره نقش ترمز را در تاریخ  بازی کرده اند .

اما پس ازانقلاب و پس از بالا رفتن از  سفارت آمریکا و مد شدن شعارهای ضد آمریکایی به تدریج  ورق برگشت و هر چه جمهوری اسلامی گفت مردم عکسش را باور کردند و چنین شد که  آمریکا و غرب محبوبیت عامه پیدا کردند حتا برای آن گروهی که در دشمنی با آمریکا از سفارت آن گروگان گیری کرده بودند گرایش سیاسی به آمریکا پیدا شد چنان که بیشتر آنها برای تماس با اعضای کنگره با هم به رقابت افتادند . مثال معروف ملا نصرالدین که درپشت بام بود خاطرتان هست که گفتند جلو نیا میفتی، رفت از آنور پشت بام افتاد.  حال حکایت ماست .

حال  در ایران گردش به شرق یعنی رابطه ی جمهوری اسلامی با روسیه و چین  واکنش های منفی زیادی برمی انگیزد.

سابقه ی روس ها از تجاوزات تاریخی گذشته تا قرارداد گلستان و ترکمانچای و اشغال آذربایجان و فرقه دموکرات هنوز در اذهان ملت ایران زنده است و در تبلیغات بجا و بیجا هر قراردادی با قراداد گلستان و ترکمانچای مقایسه می شود و همین خاطرات را چماق می کنند. هیچ کشوری در همسایگی کشور دیگر از حملات و حوادث تاریخی غم انگیز مصون نبوده است . عمده اندوختن تجربه از گذشته و دیدن حقایق روز و در نظر گرفتن منافع ملی است . البته این روزها وقتی تیراژ کتاب در کشور 85 میلیونی ما به 500 جلد کاهش پیدا کرده است و نسل جدید همه مطالعاتش در خواندن تیترهای توئیتر و فیس بوک است، نباید از اثر گذاری تبلیغات تلویزیون های بیگانه متعجب شد و از موضع گیری انها  تعجب کرد. شگفت آنجاست که در این بین عملاً روابط روسیه و ج ا برخلاف این واکنش ها خوب پیش رفته است و اخیرا نیز به معامله ارسال پهباد از جانب ایران و خرید سوخو از روسیه انجامیده است . اما هیاهوی بسیار و بیشتر علیه چین برپاست ؛ چینی که سالیان درازی چندان رابطه ای نداشته ایم و خاطره ی خصمانه ای از آن نداریم و چین خودش تا چند سال پیش زخمی استعمار بود . گذشته از این که رسانه‌های غربی نیر امضای طرح همکاری جامع چین و ایران را اقدامی از «توسعه مستمر نفوذ چین در خاورمیانه» دانسته اند و همواره بر شدت مخالفت ها افزوده اند این واقعیت را  نیز نادیده گرفته اند که ج ا در اثر تحریم ها و تهدیدها ناچار شده است که به شرق روی بیاورد و بیشتر به سبب بغض و دشمنی که علیه جمهوری اسلامی دارند مردم را از دیدن مصلحت کشور و خودشان باز داشته اند.

اکنون حکومت با بدنه ی متمایل به آمریکا و اصلاح طلبان متوهم، با روسیه و چین رابطه دارد ولی همزمان می خواهد برجام را هم برای رضایت غرب امضا کند  و خلاصه نمی داند چه خاکی بر سر کند. سفر رئیسی و امضای چند قرارداد را نباید خوشبینانه ارزیابی کرد. بسیاری از این قراردادها در سال های گذشته به کناری گذاشته شده و خاک می خورد. دولتی داریم بی هویت و سرگردان که قادر به تشخیص مصلحت ملی و مردم نیست .

بحث درمورد چین مفصل است و به آن باز خواهم گشت.

—

* فوکوتساوار یوکیشی -نظریه تمدن – برگردان چنگیز پهلوان – تهران .1363 نشر آبی

پنج شنبه – ۴ اسفند ۱۴۰۱

​Thursday – 2023 23 February