کار ، کار انگلیسی هاست (4)– نویسنده : jack straw جک استراو برگردان : کیومرث صابغی
فصل سوم از آتش تا خدا
ایران فی الواقع اسلامیزه شد ولی عربیزه نشد . ایران ایرانی باقی ماند – برنارد لویس (BERNARD LEWIS )، کتاب ایران در تاریخ
در سال ۱۸۷۹ میلادی یک گروه حفاری موزه انگلیس در بابل,،، محل کنونی کشور عراق ,،، استوانه ای یافت سراسر نوشته شده به خط میخی دوران بابلی ها. این قطعه که امروز به نام سیروس (کوروش) نامیده می شود در حاشیه دیواری از آن شهرپس از فتح آن کشور توسط امپراتور بزرگ ایران سیروس کبیر در سال ۵۳۹ قبل از میلاد دفن شده بود . متن نوشته شده روی این عتیقه احتمالا ادعا نامه امپراطور ایران برای سراسر امپراتوری بود. در این عتیقه آمده است که سیروس بابل را به کمک خدایگان مردوک بدون هیچ مقاومتی فتح کرد ، معبد هائی که به خدایان مختلف تعلق داشت تعمیر و ارجاع کرد و آنانی که از بابل رانده شده بودند دو باره به بابل باز گرداند . این ادعانامه بود که سبب شد یهودی ها دوباره به اورشلیم باز گردند و معبد گاه خود را ترمیم کنند. این عتیقه به خاطر کاری که سیروس در آن زمان انجام داد ، که در جای خود کاری بس نادر بود ، امروز در سراسر جهان نماد مدارا گری و احترام به باورها و مردم شناخته می شود و دارای ارزشی بسیار والا است. و این کیفیت ها است که سیروس را در انجیل عبرانی جا داده است. این عتیقه از سال ۱۸۷۹ تا کنون در موزه انگلستان در معرض تماشا است .
در سال ۲۰۱۰ ، دوران سختی از روابط سیاسی بین دو کشور، این استوانه به مثابه یک ” عمل دیپلماتیک فرهنگی ” به موزه ملی ایران قرض داده شد . نیل مک گرگر ( Neil MacGreger ) مدیر آن زمان موزه انگلستان اظهار می داشت که نوشته این عتیقه اولین سند چگونگی اداره یک جامعه ، جامعه ای با ملیت ها و باورها ی متفاوت است، نوع خاصی از تبحر مدیریتی که امروز اغلب با صفت صدور” اولین اعلامیه حقوق بشر ” از آن یاد می شود. زمان نگارش این استوانه مصادف با دوران انگلستان پیش از تاریخ، وحشی، پراکنده و فقیر است که دارای زبان نوشتاری مشخصی هم نبود. در مقابل ایران در آن زمان از تمدنی والا و ساختار اجتماعی شهری پیچیده بر خوردار بود. در زمان سیروس ، یعنی قرن هفتم پیش از میلاد مسیح ، امپراتوری ایران جزایر بالکان، آفریقای شمالی و آسیای مرکزی و همچنین ۴۴ در صد جمعیت جهان آن روز را در اختیار داشت . در تاریخ جامعه بشری ایران اولین امپراتوری جهان به حساب می آید . پایتختش پرسپولیس واقع در ۴۰ میلی شمال شیراز، شهری در جنوب غربی ایالت فارس است .
بازدید پرسپولیس دریافت و درک درجه تمدن هخامنشیان است که به بنا ی چنان عظمتی دست یافت و از آن محل تمام امپراتوری را در کنترل داشت . هخامنشیان در اولین جنگ ایران – یونان ، یونان را فتح کردند ولی در دومین جنگ در سال ۴۸۰ قبل از میلاد به دلیل برتری قوای دریائی یونان در سالامیس آن را از دست دادند . در سال ۳۳۰ قبل از میلاد پرسپولیس و همراه با آن تمامی امپراتوری هخامنشیان به دست اسکندر کبیر فتح شد . اسکندر را زرتشتی ها با لقب اسکندر ملعون و ایرانی ها با لقب اسکندر مقدونی یاد میکنند . اسکندر در یک شب مستی تمام پرسپولیس را به آتش کشاند .
علیرغم تنفر ایرانیان از واقعه پرسپولیس و نابودی تمدن آنان توسط اسکندر، تاثیر یونان بر ادبیات ، فرهنگ و فلسفه ایرانیان قابل مشاهده است . تام هلند ( Tom Holland ) در کتاب آتش سوزی ایران ( In Persian Fire ) می گوید ” تاثیرات ایران و یونان بر تاریخ را نمی توان صرفا از دیدگاه شرقی و غربی باز یابی کرد . ریشه های تک خدائی و جهان وطنی و دموکراسی و استبداد را می توان در دوران جنگ های ایرانیان باز یافت. بی خود نیست که بدان لقب ستون تاریخ جهان داده شده است . “
یکی از دیپلمات های قدیمی به نام جرارد راسل ادعا می کند که : ” فلاسفه کلاسیک که بر دوران عصر روشنگری اروپا نقش گزاردند متاثر از روحانیون متحجر ایرانی بودند . امروز هم طلبه هائی که در شهر مقدس قم به تحصیلات الهیات می پردازند، هنگام امتحانات با ارسطو و افلاطون سر و کار دارند . در عین حال غربی ها هم باید متوجه باشند که تاثیرات فرهنگی ایران پا به هزاران میل بیرون از دروازه های خود می گذارد. یکی از آن ها زرتشتی گری است . در دوران سیروس این آیین ، دین رسمی امپراتوری بود. فردریک نیچه فیلسوف قرن ۱۹ ام آلمانی اظهار می کند : ” زرتشت اولین کس بودکه به این تشخیص رسید که تقابل بین بد و خوب چرخ اول گردش مقولات ، باز گشت اخلاقیات به اقلیم مابعد الطبیه، قدرتمندی، علت و پایان همه چیز است ” . زرتشتی ها بر این باورند که آتش مقدس است و معابد شان با ” شعله ابدی ” روشن است ، ولی این باور آنان را آتش پرست نمی کند. بر عکس آئینشان بسیار پیشرفته است و معتقدند که افراد مسئول کارهای خودشان هستند و آنچه که حاصل انتخاب اعتقاد درست است بهشت است . پردیس ایرانی مکانی است سر سبز و شکوفان، پر از درختان میوه، حیوانات اهلی و زیبایی های فراوان که تفاوت های فراوانی با محیط خارج از خود دارد. به نوعی به دین مسیحیت شباهت دارد . سوشیان آخرین نجات دهنده بشریت از شکم باکره ئی که تخم زرتشت را در خود دارد هنگام غسل در رودخانه ئی متولد می شود . هنگام حمله اعراب به ایران در قرن هفتم میلادی ، دین اینان به شدت زیر حملات آنان قرار گرفت و جای خود را از دست داد لکن آرمان عدالت الهی آنان جایگاه محکمی در ادیان ابراهیمی ، به انضمام اسلام ، دارد . تا به امروز هم اصول اساسی این آیین رواج دارد . پادشاهان پیش از اسلام که به این دین باور داشتند، می گفتند دولت و معابد یکی هستند، ” هر دو برادرانی تنی هستند و جدائی نا پذیر” . و از زمانی که قدرت روحانیون زرتشتی در دولت تثبیت شد سر پیچی از آیین نه تنها معاندت بلکه خیانت به حساب می آمد . واین مقوله امروز در قانون اساسی جمهوری اسلامی هم منعکس است . در ادامه این مطلب خواهیم دید که چگونه شیعه گری و تفسیر ملاهای بر سر قدرت از آن می تواند مسجد را به قدرت بی بدیل دولت بدل کند .
برخی از سنت های خاص زرتشتیسم مثلا نوروز – جشن سال نو – تا به امروز هم ادامه دارد . آیت الله خمینی کوشش کرد که این رسم را از بین ببرد ولی هیچگاه موفق نشد . علت اینکه برخی نظرات زرتشت هنوز در میان ایرانیان رواج دارد به خاطر نقش آفرینی شعرای ایرانی است . فراموش نشود که این شعرا چند قرن پس از حضور اسلام در ایران این شعر ها را سرودند . شاهنامه ، عظیم ترین و طولانی ترین مجموعه شعر قهرمانی، توسط یک شاعر ابوالقاسم فردوسی در قرن دهم میلادی نگاشته شد. این کتاب یاد آور دوران ایران ما قبل اسلام است و تا امروز هم از اعتبار فراوانی بر خوردار است . گفته می شود که این کتاب سبب شد تا زبان فارسی رشد کند در حالیکه باقی کشور هائی که شامل حمله اسلام شدند به زبان عربی تن دادند .
پس از فتوحات اسکندر در سال ۳۳۰ ماقبل میلاد ، سلوکیان قریب شیش دهه در ایران حکومت کردند و سپس نوبت پارت ها رسید . یکی از بنیان گذاران این خاندان لقب شاهنشاه ، یعنی شاه شاهان، دوران هخامنشیان را به خود گرفت . اینان از قسمت شمال شرقی بر خاسته بودند و زورشان به ساکنان بخش غرب و جنوب این منطقه نمی رسید تا اینکه ساسانیان سرانجام توانستند در سال ۲۲۴ میلادی سلوکی ها را کاملا شکست دهند. اینان قریب به چهار قرن بر امپراتوری وسیعی، اگر چه قلیل تر از هخامنشیان ، حکومت کردند .
ایران، درتمام طول تاریخ این جا به جائی خاندان ها از سال ۶۹ قبل از میلاد تا ۶۲۴ بعد از میلاد ، یعنی نزدیک به هفتصد سال ، در کشمکش با رم بود.تاریخ جنگ های ایران – رم طولانی ترین تاریخ جنگ های بشری است . دوام و ادامه این جنگ ها و همچنین از دست رفتن قطعه هائی از خاک این سر زمین طی این کشمکش ها نا گزیر به ضعف ساسانیان و سرنگونی شان انجامید . پایان این حکومت همراه با بی قانونی و آشفته بازاری بود . پس از شکست مهلک سال ۶۲۴ میلادی بدست بیزانس ها ، کسرا پادشاه وقت خلع شد و پسرش شیرویه وی را کور کرد و سپس کشت . از آن به بعد پادشاهان این خاندان یکی پس از دیگری یا کور می شدند و یا کشته .
در چنین شرایطی بود که عمر، خلیفه دوم مسلمانان ، در سال ۶۳۷ میلادی ارتش کوچکی را جهت حمله به بخشی ایران، عراق کنونی، بپا کرد و علیرغم تعداد کم موفق شد ارتش ساسانیان را در نزدیکی حله شکست دهد. از آنجا بود که اعراب وارد ایران شدند و ساسانیان در سال ۶۵۱ میلادی سرنگون شد. در سال های پایانی قرن هفتم اعراب مسلمان تقریبا بر سر تا سر خاک ایران و بخش هایی از کشورهای آتلانتیک تا اقیانوس هند فرمانروائی می کردند . عباسیان در اواسط قرن هشتم به جای امویان خلیفه گری کردند. آنان موفق شدند در خراسان با مالکین آن دیار به یک سری پیوند هائی برسند و اگر چه پایتخدشان را در بغداد بنا کردند ولی رفته رفته بسیاری از سنن فرهنگی ایران منجمله زبانشان را به خود جذب کردند. و آنجاهائی که پیروان جدید آنان را پذیرا می شدند دست از کشتار و غارت بر می کشیدند . آنان در سر زمین نو، بر خلاف پیشینیانشان ، اصل برابری را به جای برتری طلبی عرب اتخاذ کردند. میکل اکسووردی ( Michael Axworthy ) نویسنده و دیپلمات سابق می نویسد: ” خلافت عباسیان دوران شکوفائی و رشد بشر در زمینه تمدن ، هنر، معماری، علم و ادبیات بود. ارائه آراء و نظریات جدید به جای آنچه که بود همراه با مداراگری و عدم تعصب دولت نو دینامیسمی بی سابقه در زمینه تمدن ایجاد نمود که بسیار پیشرفته تر از آنچه که در اروپا در جریان بود گشت “.
از آغاز قرن یازدهم میلادی مهاجرت مردمی که ریشه شان ترک بود یواش یواش به ایران شروع شد . اینان که به نام سلجوقیان شناخته میشدند آرام آرام ایران را به تسلط خود در آوردند و از سال ۱۰۳۸ تا سال ۱۲۲۰ همسان عباسیان در ایران حکومت کردند .
چنگیز خان مغول در واقع رهبر یک دسته یاغی گر نبود بلکه فرمانده ارتشی منظم بود که از بیشه های آسیای شرقی بر خاسته چین را فتح نمود و به سوی غرب سرازیر شد . نقطه تمایز بین مغول ها و عباسیان و سلجوقیان خشونت مفرط آنان بود . بر اساس تحقیقات جدید ، آنان وقتی از طریق جاده ابریشم به مرو – ترکمنستان کنونی – رسیدند تقریبا تمام ساکنان این مسیر را که به چند صد هزار می رسید کشتند و بر اساس روال عادی آنان از جمجمه های آنان مناره ساختند. مغول ها تبریز را به پایتختی انتخاب کردند و کاری کردند که پیشینیانشان را روی سیه کرد. در سینه های کوه البرز، حشاشیان، گروهی از فرقه اسماعیلیان، خندقی غیر قبل عبور برای خود ساخته بودند که از آنجا برای حمله به دشمنان خود استفاده می کردند. مغول ها آنان را نا بود کردند . مغول ها از سال ۱۲۲۰ میلادی تا سال ۱۳۷۵ میلادی در ایران حکومت کردند و به مرور جایشان را به تیموریان دادند . تیمور لنگ آرتشش را روی مدل چنگیز خانی نظم داد با شیوه ای کاملا خشن تر از وی . شهر ها را یکی پس از دیگری نا بود می کرد و کله ها را به خاطر عبرت سایرین به تماشای همگانی می گذاشت . بر خلاف مغولان، تیمور لنگ بر حسب سنی گری دست به فتوحات می زد . پس از مرگ وی در سال ۱۴۰۵ میلادی پسرش برای مدتی بر شرق ایران حکومت کرد تا اینکه در حوالی غرب ایران دو گروه شیعه سپید گوسپندان و سیاه گوسپندان به قدرت رسیدند . اما طولی نکشید که آنان در سال ۱۴۷۳ میلادی توسط عثمانی ها شکست خوردند و تا سال ۱۵۰۱ میلادی که صفویان به حکومت رسیدند و پایه های آغازین ایران مدرن را بنا کردند خاندان پر قدرتی بر کار نبودند .
ادامه دارد
برای خواندن بخش پیشین
کار، کار انگلیسی هاست (3)– نویسنده : jack straw جک استراو برگردان : کیومرث صابغی
